P E R S B E R I C H T
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Nijmegen, 9 maart 2010
Meest extreme dubbelster draait in slechts 5 minuten zijn rondjes
Astronomen van onder meer de Radboud Universiteit Nijmegen hebben ontdekt
dat de twee sterren in de dubbelster HM Cancri in slechts 5,4 minuten om
elkaar heen draaien. Daarmee is HM Cancri de dubbelster met veruit de kortst
bekende baanperiode. Het is ook een van de allerkleinst mogelijke
dubbelsterren, met een totale afmeting van niet meer dan 8 maal de diameter
van de aarde. Dit is hetzelfde als slechts een kwart van de afstand van de
aarde tot de maan.
Het dubbelstersysteem HM Cancri bestaat uit twee witte dwergen, die zo dicht
bij elkaar zitten dat er massa overstroomt van de ene naar de andere. Witte
dwergen zijn de uitgebrande sintels van sterren zoals de zon en bestaan uit
helium, of koolstof en zuurstof. HM Cancri werd ontdekt als zwakke
röntgenbron door ROSAT in 1999 (Beuermann et al. 1999, Israel et al. 1999).
In 2001 werd de 5,4 minutenperiode gevonden uit lichtvariaties in het
röntgen en het optische licht. Of deze periode ook de baanperiode van de
dubbelster was, is echter lang onduidelijk gebleven. Het zou zo kort zijn
dat veel astronomen niet konden geloven dat dit klopte.
Het internationale team van astronomen, onder leiding van dr. Gijs Roelofs
van het Harvard-Smithsonian Center of Astrophysics, heeft nu met behulp van
de grootste telescoop ter wereld, de 10-m Keck telescoop op Hawaï, kunnen
aantonen dat ook de baanperiode daadwerkelijk 5,4 minuten is. Dit is gedaan
door de snelheidsvariaties in de spectraallijnen van HM Cancri te
detecteren. Deze snelheidsvariaties ontstaan door het Dopplereffect dat,
door de beweging van de sterren, de lijnen in het spectrum op de baanperiode
naar het rood en het blauw doet verschuiven.
De waarnemingen aan HM Cancri waren een ultieme uitdaging door de zwakte van
het object en de snelheid waarmee gemeten moest worden om de 5,4
minutenvariaties toch nog te kunnen zien. HM Cancri staat op een afstand van
ongeveer 16.000 lichtjaar en is een miljoen keer zwakker dan de zwakste ster
die met het blote oog zichtbaar is.
"Dit soort waarnemingen is alleen mogelijk met de allergrootste telescopen
ter wereld, die ook nog over de beste instrumenten moeten beschikken. Deze
waarnemingen van HM Cancri benaderen werkelijk de limiet van wat we op dit
moment kunnen", licht prof. Paul Groot van de Radboud Universiteit toe.
"Een aantal jaar geleden hebben we al geopperd dat HM Cancri inderdaad een
massa-overdragende dubbelster is. Om deze resultaten nu te zien, na eerdere
pogingen die mislukt zijn door slecht weer, is heel erg mooi", zeggen dr.
Danny Steeghs en prof. Tom Marsh van de University of Warwick in Engeland.
Ook voor ons begrip van sterevolutie is HM Cancri een uitdaging. Hoe de twee
uitgebrande sintels zo dicht bij elkaar hebben kunnen komen is nog slecht
begrepen. "We weten dat in twee eerdere fases van massa-overdracht de twee
normale sterren naar elkaar toe moeten zijn gespiraliseerd, maar wat de
fysica van dat proces is, snappen we nog heel slecht", legt dr. Gijs
Nelemans van de Radboud Universiteit uit. "Dit soort systemen vormt een
unieke test, niet alleen van de dubbelsterevolutie, maar ook van de algemene
relativiteitstheorie van Einstein. HM Cancri is een van de helderste bronnen
van zwaartekrachtstraling aan de hemel. Deze vervormingen van de ruimte
willen we direct gaan meten met de LISA-satelliet”.
De bevindingen over HM Cancri worden op 10 maart gepubliceerd in het
Amerikaanse tijdschrift Astrophysical Journal Letters.
op www.astronomie.nl/
Beeld: Artistieke impressie van HM Cancri, die de geometrie van het HM
Cancri systeem goed weergeeft. Er vindt massaoverdracht plaats van de
rechter naar de linkerster, die een accretieschijf heeft (Credit: Rob Hynes)
-----------------------------------------------------------------
Deze e-mail is verzonden aan abonnees van de lijst [log in to unmask]
Zie voor abonneren, adreswijzigen, opzeggen, zelf mailen, toegang archief op:
http://www.astro.rug.nl/~nvws/asmetlst.htm
-----------------------------------------------------------------
|