-----------------------------------------------------------------
Deze e-mail is verzonden aan abonnees van de lijst
[log in to unmask]
Zie voor abonneren, adreswijzigen, opzeggen, zelf mailen, toegang archief
op:
http://www.astro.rug.nl/~nvws/asmetlst.htm

Met vriendelijke groet, Jan de Boer, secretaris KNVWS
(http://www.sterrenkunde.nl)
-----------------------------------------------------------------
P E R S B E R I C H T

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)

---------------------------------------------------------------------------------------------------

Amsterdam, 24 mei 2009

Very Large Telescope uitgebreid met razendsnelle spectrograaf

ESO’s Very Large Telescope (VLT) in Chili is uitgebreid met het eerste
tweede-generatie-instrument, X-shooter. X-shooter is de gevoeligste
spectrograaf ter wereld en kan het hele golflengtegebied van het ultraviolet
(300 nm) tot het nabij-infrarood (2400 nm) in één keer (one shot)
waarnemen. Nederland heeft de nabij-infrarood arm gebouwd, het meest
complexe onderdeel van het instrument.

“X-shooter is een prachtig staaltje van Europese samenwerking", zegt Lex
Kaper, de Nederlandse PI van X-shooter. Het X-shooter consortium is
voortgekomen uit het succesvolle Europese netwerk
 van astronomen,
werkzaam op het gebied van gammaflitsen, dat wordt geleid door de
Universiteit
 van Amsterdam. Met X-shooter kan het nagloeien van
gammaflitsen worden gemeten tot aan
 de rand van het zichtbare heelal. Het
enorme golflengtebereik van X-shooter zal van doorslaggevende betekenis zijn
voor
 de studie van gammaflitsen. Tot nu toe was een grove schatting van
de afstand (roodverschuiving) 
van zo'n bron nodig om te bepalen welk deel
van het spectrum van het
 object moest worden waargenomen en met welk
instrument. Deze stap is met X-shooter niet meer nodig; men kan het spectrum
direct opnemen. “Vanwege het in hoog tempo verzwakken van de bron (op een
tijdschaal
 van uren) is deze tijdwinst essentieel”, aldus Kaper.

De spectrograaf rangschikt het licht dat door de VLT wordt opgevangen naar
kleur. Het spectrum is de vingerafdruk (een soort streepjescode) van een
object aan de hemel, waaruit bijvoorbeeld temperatuur, chemische
samenstelling en roodverschuiving kunnen worden afgeleid. Het instrument
gaat spectra maken van de zwakste bronnen die nog met de VLT waarneembaar
zijn, zoals melkwegstelsels in het vroege heelal, gammaflitsen,
neutronensterren, zwarte gaten in dubbelstersystemen en de zwaarste sterren
in de Lokale Groep. Ook zal X-shooter worden ingezet om onbekende bronnen,
ontdekt met andere telescopen, zoals de VLT Survey Telescope, ALMA, Herschel
en LOFAR, te identificeren en fysisch te verklaren.

Het instrument is gebouwd door een Europees consortium van 11 instituten in
Denemarken, Frankrijk, Italië en Nederland, samen met de Europese
sterrenkundeorganisatie ESO. In totaal is met het project een bedrag van 10
miljoen euro gemoeid. Eind 2008 is X-shooter op de VLT gemonteerd; de eerste
waarnemingen met het complete instrument vonden plaats op 14 maart 2009.

X-shooter heeft intussen
 aangetoond efficiënt te werken over het
volledige golflengtegebied van het ultraviolet tot aan 
het
nabij-infrarood, met een ongeëvenaarde resolutie en kwaliteit. Dit wordt
gedemonstreerd door waarnemingen van 
complete spectra van sterren met
extreem laag metaalgehalte, verre quasars, de nevel van de
 op ontploffen
staande ster Eta Carinae en een verre gammaflits die toevallig afging
tijdens testwaarnemingen.


Vanaf 1 oktober 2009 kunnen astronomen X-shooter gaan gebruiken. Er zijn al
150 waarneemvoorstellen ingediend.


Beeld: X-shooter-spectrum van het ultraviolet tot het nabij-infrarood
(credit: ESO)
http://www.astronomie.nl/nieuws/1348/vlt_uitgebreid_met_razendsnelle_spectrograaf.html