----------------------------------------------------------------- Deze e-mail is verzonden aan abonnees van de lijst [log in to unmask] Zie voor abonneren, adreswijzigen, opzeggen, zelf mailen, toegang archief op: http://www.astro.rug.nl/~nvws/asmetlst.htm Met vriendelijke groet, Jan de Boer, secretaris KNVWS (http://www.sterrenkunde.nl) ----------------------------------------------------------------- P E R S B E R I C H T Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) --------------------------------------------------------------------------------------------------- Amsterdam, 24 mei 2009 Very Large Telescope uitgebreid met razendsnelle spectrograaf ESO’s Very Large Telescope (VLT) in Chili is uitgebreid met het eerste tweede-generatie-instrument, X-shooter. X-shooter is de gevoeligste spectrograaf ter wereld en kan het hele golflengtegebied van het ultraviolet (300 nm) tot het nabij-infrarood (2400 nm) in één keer (one shot) waarnemen. Nederland heeft de nabij-infrarood arm gebouwd, het meest complexe onderdeel van het instrument. “X-shooter is een prachtig staaltje van Europese samenwerking", zegt Lex Kaper, de Nederlandse PI van X-shooter. Het X-shooter consortium is voortgekomen uit het succesvolle Europese netwerk
 van astronomen, werkzaam op het gebied van gammaflitsen, dat wordt geleid door de Universiteit
 van Amsterdam. Met X-shooter kan het nagloeien van gammaflitsen worden gemeten tot aan
 de rand van het zichtbare heelal. Het enorme golflengtebereik van X-shooter zal van doorslaggevende betekenis zijn voor
 de studie van gammaflitsen. Tot nu toe was een grove schatting van de afstand (roodverschuiving) 
van zo'n bron nodig om te bepalen welk deel van het spectrum van het
 object moest worden waargenomen en met welk instrument. Deze stap is met X-shooter niet meer nodig; men kan het spectrum direct opnemen. “Vanwege het in hoog tempo verzwakken van de bron (op een tijdschaal
 van uren) is deze tijdwinst essentieelâ€, aldus Kaper. De spectrograaf rangschikt het licht dat door de VLT wordt opgevangen naar kleur. Het spectrum is de vingerafdruk (een soort streepjescode) van een object aan de hemel, waaruit bijvoorbeeld temperatuur, chemische samenstelling en roodverschuiving kunnen worden afgeleid. Het instrument gaat spectra maken van de zwakste bronnen die nog met de VLT waarneembaar zijn, zoals melkwegstelsels in het vroege heelal, gammaflitsen, neutronensterren, zwarte gaten in dubbelstersystemen en de zwaarste sterren in de Lokale Groep. Ook zal X-shooter worden ingezet om onbekende bronnen, ontdekt met andere telescopen, zoals de VLT Survey Telescope, ALMA, Herschel en LOFAR, te identificeren en fysisch te verklaren. Het instrument is gebouwd door een Europees consortium van 11 instituten in Denemarken, Frankrijk, Italië en Nederland, samen met de Europese sterrenkundeorganisatie ESO. In totaal is met het project een bedrag van 10 miljoen euro gemoeid. Eind 2008 is X-shooter op de VLT gemonteerd; de eerste waarnemingen met het complete instrument vonden plaats op 14 maart 2009. X-shooter heeft intussen
 aangetoond efficiënt te werken over het volledige golflengtegebied van het ultraviolet tot aan 
het nabij-infrarood, met een ongeëvenaarde resolutie en kwaliteit. Dit wordt gedemonstreerd door waarnemingen van 
complete spectra van sterren met extreem laag metaalgehalte, verre quasars, de nevel van de
 op ontploffen staande ster Eta Carinae en een verre gammaflits die toevallig afging tijdens testwaarnemingen.
 Vanaf 1 oktober 2009 kunnen astronomen X-shooter gaan gebruiken. Er zijn al 150 waarneemvoorstellen ingediend. Beeld: X-shooter-spectrum van het ultraviolet tot het nabij-infrarood (credit: ESO) http://www.astronomie.nl/nieuws/1348/vlt_uitgebreid_met_razendsnelle_spectrograaf.html