JIVE maakt ‘s werelds grootste virtuele telescoop

DWINGELOO (28 augustus 2007). Op 28 augustus 2007 hebben de deelnemers aan
het EXPReS project (Express Production Real-Time e-VLBI Service) een
succesvol intercontinentaal e-VLBI experiment gedaan. Hierbij werd voor het
eerst gebruik gemaakt van telescoop paren uit China en Australië, China en
Europa en voor een korte periode zelfs Australië en Europa. Het resultaat
werd behaald door JIVE (Joint Institute for VLBI in Europe) stafleden en hun
collega’s uit Europa, China en Australië in een demonstratie aan netwerk
experts op de 24ste APAN (Asia-Pacific Advanced Network) bijeenkomst in
Xi'An, China.

e-VLBI, oftewel electronic Very Long Baseline Interferometry, is een
techniek waarbij telescopen die verspreid zijn over een groot gebied,
tegelijkertijd hetzelfde deel van de hemel bestuderen. Gegevens van deze
telescopen worden direct doorgestuurd naar een centrale correlator via zeer
snelle communicatie netwerken. De correlator is een speciaal gebouwde
supercomputer die de gegevens verwerkt zodat wetenschappers de hemel in
kaart kunnen brengen. VLBI kan beelden produceren met een resolutie die tot
honderd keer beter is dan de beste optische telescoop. Met andere woorden,
er wordt een virtuele telescoop gesimuleerd met een doorsnede gelijk aan de
afstanden tussen de werkelijke telescopen, een intercontinentale
verrekijker.

Gegevens van de telescopen die worden verzonden via een glasvezel netwerk,
kunnen nu door de centrale correlator in real-time worden verwerkt. Deze
e-VLBI techniek is erg geschikt voor het waarnemen van onder andere
supernova explosies en uitbarstingen van de bronnen van gamma straling.
Astronomen krijgen de gegevens veel sneller tot hun beschikking en kunnen
vervolg observaties beter plannen. Dit is een verbetering ten opzichte van
het traditionele VLBI proces. Hierbij worden harde schijven met de gegevens
via de post naar de correlator gezonden, alleen deze verzending kan al weken
duren.

Als voorbereiding op de demonstratie in Xi'An werden in aparte testen al
eerder gegevens verzonden van Europese, Australische en Chinese telescopen.
De demonstratie tijdens de APAN bijeenkomst toonde de eerste real-time
correlatie resultaten van telescoop combinaties in China-Australië,
China-Europa en Australië-Europa.

"De verbinding die nu tot stand is gebracht is niet alleen een enorm
technisch resultaat. Het toont ook hoe een project als EXPReS dingen kan
bereiken buiten de Europese grenzen", zei Huib van Langevelde, directeur van
JIVE, een internationaal instituut waaraan het National Astronomical
Observatory of China rechtstreeks bijdraagt.

Aanvullende testen met telescopen in Puerto Rico en Chili staan gepland voor
de toekomst. EXPReS heeft als doel 16 gelijktijdige 1 Gbps netwerk
connecties te implementeren tussen de centrale processor bij JIVE en partner
telescopen in Europa, Azië, Australië, Zuid-Afrika, Zuid-Amerika en de
Verenigde Staten voor 2009.

# # #

Over JIVE
Het Joint Institute for VLBI in Europe (JIVE) is een wetenschappelijke
stichting met als doel het European VLBI network (EVN) te ondersteunen. De
belangrijkste taak van JIVE is de ontwikkeling, bouw en wetenschappelijke
exploitatie van de EVN data processor. Deze krachtige supercomputer die
signalen combineert van radiotelescopen die zich op diverse plaatsen op
aarde bevinden, creëert zo een virtuele telescoop met internationale
dimensies. Door de techniek van Very Long Baseline Interferometry (VLBI)
kunnen astronomen gedetailleerde afbeeldingen van kosmische radio bronnen
maken. Dit geeft astronomen het scherpste beeld, met de hoogste resolutie,
van diverse energetische objecten in het universum. JIVE wordt gefinancierd
door partners in 7 landen, waaronder NWO in Nederland.

Over EXPReS
Express Production Real-time e-VLBI Service (EXPReS) is een drie jaar durend
project, gefinancierd door de Europese Commissie, met het doel een
grootschalig astronomisch instrument te creëren van continentale en
intercontinentale dimensies. Deze electronic Very Long Baseline
Interferometer (e-VLBI) wordt gerealiseerd door gebruik te maken van zeer
snelle communicatie netwerken die de datastroom kunnen verwerken. Hierdoor
worden enkele van de grootste en meest gevoelige radiotelescopen op aarde
direct met elkaar verbonden. EXPReS wordt gecoördineerd door JIVE, het Joint
Institute for VLBI in Europe, gehuisvest bij ASTRON in Dwingeloo.

Een kaart met alle betrokken telescopen is te vinden via
http://www.expres-eu.org/PHOTOS/evlbi_map_300dpi.jpg