--------------------------------------------------------------------------------


P E R S B E R I C H T
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Leiden, 8 februari 2010

Water gelokaliseerd in de schijf rond een zonnestelsel in wording

Astronomen hebben voor het eerst de locatie vastgesteld van heet waterdamp
in de roterende schijf rond een jong zusje van onze zon. De waarnemingen
zijn gedaan met de IRAM Plateau de Bure interferometer in de Franse Alpen.
De in Leiden gepromoveerde astronoom Jes Jorgensen en de Leidse professor
Ewine van Dishoeck publiceren het resultaat op 10 februari in Astrophysical
Journal Letters.

Water is een belangrijke voorwaarde voor leven zoals we dat kennen op aarde.
Het meeste water in onze oceanen is gevormd in de interstellaire wolk die
inklapte bij de vorming van ons zonnestelsel, zo’n 4,5 miljard jaar geleden.
Hoe het water precies is geproduceerd en hoe het vanuit die gigantische wolk
is terechtgekomen op een klein planeetje als de aarde, is een van de grote
vragen in de zoektocht naar ons ontstaan.

Normaalgesproken is water in de ruimte nauwelijks vanaf de aarde waar te
nemen doordat onze atmosfeer heel veel straling absorbeert. Om die reden is
vorig jaar de Herschel-telescoop gelanceerd, die ver van de aarde op
infraroodgolflengten dat water wel kan ‘zien’. Een van de 500 watermoleculen
in de ruimte bevat echter een zwaarder isotoop, 18O in plaats van 16O, en
dit ‘zware’ water is wél in staat door te dringen in de aardatmosfeer en kan
wél worden gezien met aardse telescopen, die veel groter zijn dan
ruimtetelescopen en honderd keer zo scherp zien.

De astronomen keken met de IRAM Plateau de Bure radiotelescoop naar het
‘zware’ water rond de jonge ster NGC 1333, die pas 10.000 tot 50.000 jaar
geleden is gevormd. Ze ontdekten dat de meeste waterdamp zich bevindt op een
locatie in de schijf die corresponeert met de baan van Neptunus in ons eigen
zonnestelsel. “De IRAM-data laten zien dat het water zich bevindt in een
hete laag net boven het midden van het schijfvlak, waar de beschikbare
zuurstof in chemische reacties wordt omgezet in water”, legt Van Dishoeck
uit. “Bovendien valt het meeste water in bevroren toestand (vastgevroren aan
kleine stofdeeltjes) vanuit de inklappende koude wolk in de warmere schijf.
Daar verdampen de ijsmantels.”

De komende drie jaar zullen astronomen exact kunnen vaststellen hoeveel
water zich bevindt bij een jonge ster en wat de locatie is in de
opeenvolgende evolutiestadia van die ster. Ze zullen daarbij de gegevens die
de Herschel-satelliet gaat leveren combineren met de data van telescopen
zoals IRAM, die op lange golflengten dieper in de protoplanetaire schijf van
een zonnestelsel in wording kunnen doordringen.

Beeld op:
http://www.astronomie.nl/nieuws/1601/_water_gelokaliseerd_in_schijf_rond_zonnestelsel_in_wording.html
Afb.1: Schets van een jonge protoplanetaire schijf (credit:
NASA/JPL-Caltech)
Afb.2: De afbeelding toont de verdeling van koud stof en gas (in rood) op
een schaal van een paar duizend maal ons zonnestelsel. In blauw de locatie
van de twee protostellaire schijven in de regio. De heldere stip is de
locatie waar IRAM water heeft gevonden. Het ‘waterplaatje’ staat linksonder.

IRAM: http://www.iram-institute.org/

-----------------------------------------------------------------
Deze e-mail is verzonden aan abonnees van de lijst [log in to unmask]
Zie voor abonneren, adreswijzigen, opzeggen, zelf mailen, toegang archief op:
http://www.astro.rug.nl/~nvws/asmetlst.htm
-----------------------------------------------------------------