P E R S B E R I C H T
  Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
  -----------------------------------------------------------------------
  Leiden, 22 oktober 2007
  Planeetvorming gaat gepaard met roetproductie

  Een team van Leidse sterrenkundigen heeft aanwijzingen gevonden dat rond
IRS48, een jonge ster vergelijkbaar met onze zon, een nieuwe planeet aan het
ontstaan is. De vorming gaat gepaard met een opmerkelijke productie van
'roet'. Astronoom Vincent Geers promoveert op 23 oktober aan de Leidse
Sterrewacht op onderzoek naar deze zogenaamde polycyclische aromatische
koolwaterstoffen (PAK's) in de ruimte.

  Planeten ontstaan uit gas en stof dat zich bevindt in een schijf rondom
jonge, pasgevormde sterren. Deze schijven absorberen het licht van de ster
en zenden dit vervolgens weer uit als warmtestraling in het infrarood.
Vincent Geers heeft de afgelopen jaren met de Very Large Telescope (VLT) in
Chili onderzoek verricht aan jonge sterren met stofschijven. Een van deze
sterren was IRS48.

  Wat direct opviel was de emissie van infrarood licht die typisch is voor
grote koolstofmoleculenÓ, zo licht Geers toe. Deze grote moleculen bestaan
uit meerdere koolstofringen, polycyclische aromatische koolwaterstoffen
(PAK's), en moeten als kleine stofdeeltjes worden beschouwd. Op aarde kennen
we deze PAK's vooral als roet en door hun aanwezigheid in uitlaatgassen. In
de ruimte kunnen PAK's ook de basis vormen van complexe en misschien zelfs
pre-biotische verbindingen.

  Rondom sterren zoals onze zon worden normaal geen PAK's waargenomen,
vermoedelijk omdat het licht van de sterren niet sterk genoeg is en de
concentraties PAK's ook te gering zijn. ÒMaar bij IRS48 was duidelijk iets
bijzonders aan de handÓ, aldus Geers.

  De stofschijf rond deze ster werd met het VLT-infraroodinstrument Visir
onderzocht, waardoor de herkomst van de stofdeeltjes in de schijf was te
herleiden. Geers en collegaÕs vonden in de schijf een lege ring.
Hoogstwaarschijnlijk veegt een proto-planeet (een planeet in wording) als
een kosmische bezem door de schijf, waardoor ter plekke de dichtheid van gas
en stof afneemt. Alleen voor de kleine stofdeeltjes, de PAK's, bleek dit
niet te gelden. Het is de eerste keer dat dit zo is waargenomen.

  Geers vermoedt dat de proto-planeet het vrijkomen van kleine PAK's
stimuleert, bijvoorbeeld door botsingen. ÓDat betekent dat het vinden van
sterke PAK-signalen rondom jonge sterren zoals onze zon, een chemisch
aanknopingspunt biedt in onze zoektocht naar nieuwe planeten.Ó


Beeld: Mid-infrarood-opname van de stofschijf rondom de jonge ster IRS48. In
het midden een lege ring, waar vermoedelijk een planeet aan het vormen is. 1
AE = 1 Astronomische Eenheid, de gemiddelde afstand tussen de aarde en de
zon. Dit plaatje is gemaakt met het Visir-instrument, een deels in Nederland
gebouwd instrument op de Very Large Telescope in Chili.
staat op http://www.astronomie.nl/index.php?comp=720