-----------------------------------------------------------------
Deze e-mail is verzonden aan abonnees van de lijst
[log in to unmask]
Zie voor abonneren, adreswijzigen, opzeggen, zelf mailen, toegang archief
op:
http://www.astro.rug.nl/~nvws/asmetlst.htm

Met vriendelijke groet, Jan de Boer, secretaris KNVWS
(http://www.sterrenkunde.nl)
-----------------------------------------------------------------

P E R S B E R I C H T

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)

---------------------------------------------------------------------------------------------------

Leiden, 20 april 2009

Planeetvorming in protoplanetaire schijf is homogeen proces

De Leidse astronoom Dave Lommen heeft ontdekt dat planeetvorming in
een protoplanetaire schijf een verbazingwekkend homogeen proces is.
Hij bestudeerde met diverse telescopen het stof dat zich rond jonge
sterren bevindt. Lommen promoveert deze week aan de Universiteit
Leiden op onderzoek naar het ontstaan van planeten.

Onze zon en de acht planeten in ons zonnestelsel zijn inmiddels zo
oud, dat er weinig mogelijkheden zijn om iets te leren over hun
ontstaansgeschiedenis. Astronomen kijken daarom naar jonge sterren die
lijken op de zon, maar die ‘pas’ enkele miljoenen jaren geleden het
eerste licht zagen. Rondom dergelijke jonge sterren bevindt zich een
schijf van gas en stof, de protoplanetaire schijf, waarin nieuwe
planeten ontstaan. Astronomen gingen er tot nu toe van uit, dat de
warme binnendelen in de buurt van de centrale ster en de koude
buitendelen van de schijf zich onafhankelijk van elkaar ontwikkelden.
Uit recente waarnemingen met de Spitzer Ruimtetelescoop en
radiotelescopen in de Verenigde Staten en Australië blijkt dit niet
het geval te zijn.

“De kracht van ons werk zit hem vooral in het complementaire karakter
van de telescopen”, zegt Dave Lommen. Met verschillende telescopen kan
voor hetzelfde object andere informatie worden verkregen. De Spitzer
Ruimtetelescoop neemt waar in het infrarood, waardoor hij het warme
stof rond een jonge ster in kaart kan brengen. Spitzer is vooral
gevoelig voor stofdeeltjes met een diameter van zand- en roetdeeltjes.
Radiotelescopen daarentegen kijken bij langere golflengten en zijn
vooral geschikt om naar de koude buitendelen van een protoplanetaire
schijf te kijken. Vooral kiezels en rotsblokken worden dan zichtbaar.
“Met Spitzer kijken we dus naar gebieden waar planeten zoals Venus of
de aarde ontstaan”, vervolgt Lommen, “terwijl we met radiotelescopen
vooral op zoek gaan naar planeten aan de rand van de schijf.”

Lommen en zijn collega’s onderzochten het stof rond een aantal jonge
sterren. De modellen voorspelden dat planeetvorming in twee stappen
plaatsvindt: eerst vormen planeten in de binnenschijf en pas later
ontstaan ze in de buitenschijf. Jonge sterren met het grootste stof in
de binnenschijf bleken echter ook reeds de grootste kiezels in de
buitendelen te hebben. “Een bijzonder resultaat”, volgens Lommen,
“want hieruit volgt dat planeetvorming niet geleidelijk van binnen
naar buiten plaatsvindt, maar overal in de hele schijf gelijktijdig
kan optreden”. Het is van belang om precies op het goede moment naar
een protoplanetaire schijf te kijken. Het is onmogelijk om planeten-in-
wording nog waar te nemen wanneer de stofdeeltjes tot rotsblokken van
een meter of groter zijn samengeklonterd. De planeten zijn dan pas
weer te zien als ze helemaal zijn gevormd.


Op
http://www.astronomie.nl/nieuws/1307/planeetvorming_in_protoplanetaire_schijf_is_homogeen_proces.html :
Fig. 1: De figuur illustreert het gevonden verband tussen het stof in
de binnenschijf en dat in de buitenschijf. Elke stip vertegenwoordigt
een jonge ster met omringend stof, waargenomen met de Spitzer
ruimtetelescoop en verschillende radiotelescopen. De plaats in het
diagram geeft aan wat het relatieve formaat van het stof in het
binnen- en buitengebied van de schijf is.

Fig.2: Een artistieke impressie van een dikke schijf van stof en gas
rond een jonge ster. In deze protoplanetaire schijf vormen zich
planeten.  Credit: NASA/JPL-Caltech

www.jaarvandesterrenkunde.nl