P E R S B E R I C H T

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
-----------------------------------------------------------------------
Leiden, 18 juni 2007

Overeenkomst James Webb Space Telescope getekend; Nederland bouwt mee aan
een van de instrumenten op de Hubble-opvolger

In Parijs hebben de Europese en Amerikaanse ruimtevaartorganisaties ESA en
NASA de overeenkomst getekend voor de James Webb Space Telescope (JWST),
die in 2013 wordt gelanceerd. JWST is groter dan zijn voorganger Hubble,
zal verder van de aarde staan (op 1,5 miljoen kilometer) en heeft een
enorme spiegel waardoor de telescoop een groter bereik heeft. De
sterrenkijker, die is vernoemd naar voormalig NASA-leider James Webb, zal
tot in de verste uithoeken van het heelal kunnen waarnemen.

Nederland werkt mee aan de ontwikkeling van een van de instrumenten op de
JWST, de mid-infraroodspectrometer MIRI. MIRI is actief in het
golflengtegebied dat loopt van 5 tot ongeveer 28 micrometer (1 micrometer
= 1/1000 millimeter). Het instrument bestaat uit twee hoofdmodules, een
zogenoemde 'imager' en een spectrometer. MIRI is een 'integral field'
spectrometer, die meerdere spectra tegelijk kan nemen. De
MIRI-spectrometer zal totstandkomen dankzij inspanningen van de
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA), het Astronomy
Technology Centre in Edinburgh en het Max Planck Instituut in Heidelberg.
De Nederlandse bijdrage beloopt zo'n 10 miljoen euro. Het ontwerp en de
bouw worden uitgevoerd door ASTRON in Dwingeloo in samenwerking met enkele
andere Nederlandse instituten en universiteiten.

Aardse waarnemingen in het infrarood-gebied worden vertroebeld door de
invloed van de atmosfeer: straling wordt geabsorbeerd en ruis wordt aan
het signaal uit de ruimte toegevoegd, waardoor het 'echte' signaal als het
ware gereconstrueerd moet worden. MIRI heeft hier geen last van. Daarnaast
is MIRI als instrument zeer geavanceerd, dankzij een ingebouwd
koelingssysteem en grotere spiegels - de apertuur van MIRI is maar liefst
6 meter, terwijl soortgelijke instrumenten vóór de JWST niet verder kwamen
dan zo'n 0,85 meter. Deze grote 'opening' zorgt ervoor dat een veel hogere
resolutie kan worden bereikt en dat de gevoeligheid voor zwakkere objecten
groter is dan ooit.

MIRI zal een cruciale rol spelen in het behalen van de wetenschappelijke
doelstellingen die zijn opgesteld voor de James Webb Ruimtetelescoop en
die ook tot de kerndoelen van het wetenschappelijke programma van NOVA
behoren: het detecteren van de eerste sterren in het heelal, het
bestuderen hoe melkwegstelsels worden opgebouwd, het ontrafelen van de
processen die zich afspelen bij de vorming van sterren en planeten, en het
in beeld brengen van gasrijke exoplaneten en hun atmosferen, als een
eerste stap in de zoektocht naar condities waaronder leven kan ontstaan.

Volgens Bernhard Brandl van de Leidse sterrewacht, samen met Ewine van
Dishoeck binnen NOVA verantwoordelijk voor het project, zal MIRI met zijn
zeer hoge gevoeligheid "spectaculaire beelden gaan opleveren van het
infrarode heelal". "MIRI zal ons veel kunnen vertellen over de extreme
omstandigheden waaronder de meeste sterren in het heelal zijn gevormd",
aldus Brandl.

Hieronder genoemde afbeeldingen staan op
http://www.astronomie.nl/index.php?comp=586

Afbeelding JWST: `Artist impression' van de James Webb Space
Telescope. Duidelijk zichtbaar zijn de grote hoofdspiegel, bestaande uit
een aantal zes-hoekige segmenten, en het gelaagde schild om de straling
van de zon af te schermen. Dit zonneschild is zo groot als een
voetbalveld.

Afbeelding MIRI SMO: De MIRI spectrometer main optics module