P E R S B E R I C H T

Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
21 maart 2010

APEX maakt eerste close-up van sterrenfabrieken in het verre heelal

Astronomen hebben dankzij een toevallige ontdekking met de APEX-
telescoop voor het eerst de grootte en helderheid van
stervorminggebieden in een verafgelegen sterrenstelsel rechtstreeks
gemeten. Het sterrenstelsel is zo ver weg dat het licht er 10 miljard
over heeft gedaan om ons te bereiken. Een kosmische
‘zwaartekrachtlens’ vergroot het sterrenstelsel en geeft een close-up
die we anders alleen maar zouden kunnen krijgen met toekomstige
telescopen zoals de  Atacama Large Millimeter/submillimeter Array
(ALMA).  Deze toevallige ontdekking onthult hectische en krachtige
stervorming in sterrenstelsels in het vroege heelal. Kraamkamers van
sterren ontstaan er honderd keer sneller dan op basis van gegevens van
jongere sterrenstelsels verwacht zou worden. Het onderzoek wordt
online gepubliceerd in ‘Nature’.

Astronomen onbserveerden een zwaar cluster van sterrenstelsels met de
Atacama Pathfinder Experiment (APEX) op  submillimeter golflengten,
toen ze een nieuw en extreem helder sterrenstelsel ontdekten, verder
weg dan het cluster en bovendien het helderste verafgelegen
sterrenstelsel ooit gezien op deze golflengten. Het is zo helder omdat
de kosmische stofkorrels in het stelsel gloeien door de warmte van het
sterlicht. Het nieuwe sterrenstelsel heeft de naam SMM J2135-0102
gekregen.

“We waren stomverbaasd om zo’n opvallend helder object te vinden dat
we daar niet verwachtten. Al snel realiseerden we ons dat het een nog
onontdekt en verder afgelegen stelsel was, dat werd vergroot door het
dichterbij gelegen cluster van sterrenstelsel”’, zegt Carlos De Breuck
van ESO, een lid van het team. De Breuck deed de waarnemingen met de
APEX-telescoop op de 5000-meter hoge Chajnantor hoogvlakte in de
Chileense Andes.

Het nieuwe stelsel SMM J2135-0102 is zo helder omdat het zware cluster
zich ervoor bevindt. De enorme massa van dit cluster buigt het licht
van het verder weg gelegen stelsel en werkt zo als een
zwaartekrachtlens [2]. Net als een telescoop, vergroot en verheldert
het onze blik op het verre stelsel. Omdat het cluster en het
verafgelegen stelsel toevallig op één lijn liggen, wordt het stelsel
32 keer vergroot.

“De vergroting onthult het sterrenstelsel in ongekend detail, hoewel
het zo verafgelegen ligt dat het licht er ongeveer 10 miljard jaar
over heeft gedaan om ons te bereiken,” verklaart Mark Swinbank van
Durham University, eerste auteur van de paper die de ontdekking
beschrijft. “In vervolgwaarnemingen met de Submillimeter Array
telescoop konden we de stervorming in de wolken van het stelsel in
groot detail bestuderen.”

Dankzij deze vergroting kunnen de wolken waar stervorming plaatsvindt,
worden onderscheiden tot een schaal van slechts een paar honderd
lichtjaar – bijna de afmeting van grote wolken in onze eigen Melkweg.
Zo’n gedetailleerde blik zou zonder hulp van een zwaartekrachtlens
alleen mogelijk zijn met toekomstige telescopen zoals ALMA, die
momenteel wordt gebouwd op dezelfde hoogvlakte waar APEX staat.
Astronomen hebben door deze toevallige ontdekking een unieke
vooruitblik gekregen van de wetenschap die over een paar jaar mogelijk
zal zijn.

Deze ‘sterrenfabrieken’ zijn even groot als die in de Melkweg, maar
honderd keer helderder. Dit suggereert dat stervorming in het vroege
leven van deze sterrenstelsels een veel krachtiger proces is dan dat
in nabije sterrenstelsels. De wolken lijken op de meest compacte
kernen van stervormingswolken in het nabije heelal.

“We schatten dat SMM J2135-0102 ongeveer 250 sterren per jaar
produceert”, zegt de Breuck. “De stervorming in de grote stofwolken is
anders dan die in het nabije heelal, maar onze waarnemingen wijzen
erop dat we de onderliggende fysica van de compacte kernen in nabije
sterrenstelsels kunnen gebruiken om stervorming in deze verder
afgelegen sterrenstelsels te begrijpen.”

Op
http://www.astronomie.nl/nieuws/1648/apex_maakt_eerste_close-up_van_verre_sterfabrieken.html :
Beeld: ‘Sterrenfabrieken’ in het verre heelal (ESO/M. Kornmesser)

www.astronomie.nl/

-----------------------------------------------------------------
Deze e-mail is verzonden aan abonnees van de lijst [log in to unmask]
Zie voor abonneren, adreswijzigen, opzeggen, zelf mailen, toegang archief op:
http://www.astro.rug.nl/~nvws/asmetlst.htm
-----------------------------------------------------------------