-----------------------------------------------------------------
Deze e-mail is verzonden aan abonnees van de lijst
[log in to unmask]
Zie voor abonneren, adreswijzigen, opzeggen, zelf mailen, toegang archief
op:
http://www.astro.rug.nl/~nvws/asmetlst.htm

Met vriendelijke groet, Jan de Boer, secretaris KNVWS
(http://www.sterrenkunde.nl)
-----------------------------------------------------------------

P E R S B E R I C H T

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Leiden, 6 oktober 2008

‘Kosmisch zonnebad’ rondom jonge sterren

De Leidse astronoom Tim van Kempen heeft ontdekt dat de ultraviolette
straling die bij stervorming ontstaat, aanzienlijk grotere
hoeveelheden gas en stof verwarmt dan tot nu toe werd aangenomen. Het
‘kosmische zonnebad’ voorkomt dat de wolk verder ineenstort en
beïnvloedt de chemische evolutie rond lage-massa sterren zoals onze
eigen zon. Van Kempen promoveert aanstaande donderdag aan de
Universiteit Leiden op onderzoek naar de vorming van nieuwe sterren.

Nieuwe sterren ontstaan op een astronomisch korte tijdschaal van
ongeveer één miljoen jaar. In deze periode omsluit een grote wolk van
gas en stof de protoster (voorloper-ster). Door dit omhulsel loopt de
straalstroom, een karakteristiek onderdeel van protostellaire
objecten, dat een deel van het omringende materiaal opveegt. Een team
Leidse en Duitse astronomen heeft voor de eerste keer het warme gas
rond jonge sterren in kaart gebracht en ontdekt dat de straalstroom
het effect versterkt van de UV-straling die bij de stervorming
ontstaat. De metingen werden verricht met CHAMP+, een instrument op de
APEX-submillimetertelescoop in Noord-Chili.

“We ontdekten warm gas op afstanden van de ster vele malen groter dan
voor mogelijk werd gehouden”, zegt Timp van Kempen. “Nog verrassender
was dat het meeste gas niet of nauwelijks beweegt en dus geen deel
uitmaakt van de straalstroom zelf of erdoor wordt meegesleept.” Het
team toonde ook aan dat in deze gebieden een grote hoeveelheid UV-
straling wordt geproduceerd die door het schoongeveegde kanaal van de
straalstroom kan ontsnappen. De onderzoekers concluderen dat het
omliggende gas hierdoor veel meer wordt verwarmd dan eerder werd
verondersteld. Volgens Van Kempens promotor Ewine van Dishoeck is dit
een belangrijke conclusie. “Door het ‘zonnebad’ wordt het gas chemisch
reactiever wat tot het ontstaan van complexere moleculen kan leiden”,
aldus Van Dishoeck.

Het CHAMP+ instrument, waarmee de metingen zijn verricht, is in
meerdere opzichten revolutionair. Van Kempen: “Het kan niet alleen
gelijktijdig moleculen waarnemen in twee hoogfrequente en uiterst
moeilijk toegankelijke golflengtegebieden, maar is ook in staat het
gebied rond een protoster nauwkeurig in kaart te brengen: het heeft in
feite veertien gevoelige ‘ogen’ die tegelijkertijd kunnen kijken”.


Op http://www.astronomie.nl/nieuws/1101/‘kosmisch_zonnebad’_rondom_jonge_sterren.html
:
Beeld: Infrarood-opname van de protoster HH46, genomen met de Spitzer
Space Telescope. De groene straling geeft de straalstroom van de jonge
ster weer. Het onderzoek van Tim van Kempen heeft aangetoond dat juist
aan de randen van deze straalstroom het gas en stof kunnen
‘zonnebaden’ in UV-licht. De grootte van het gebied dat door de
straalstroom wordt beïnvloed is ongeveer 1000 maal de grootte van ons
eigen zonnestelsel. HH46 bevindt zich in een donkere wolk op ongeveer
1500 lichtjaar van de zon en is goed zichtbaar vanuit Chili met de
APEX-telescoop op de hoogvlakte van Chajnantor, waar ook het ALMA-
observatorium in aanbouw is. Credit: NASA / JPL-Caltech / A. Noriego-
Crespo.