P E R S B E R I C H T

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Groningen, 17 februari 2010

Uit met de pret: primitieve sterren buiten de Melkweg kunnen niet langer
verstoppertje spelen

Een team astronomen onder leiding van de Groningse sterrenkundige Else
Starkenburg heeft met behulp van ESO’s Very Large Telescope de meest
primitieve sterren buiten de Melkweg ontdekt. Daarmee is een belangrijke
astrofysische puzzel over de oudste sterren in het nabije heelal opgelost.
Deze ontdekking is van cruciaal belang voor ons begrip van de vroegste
sterren in het heelal.

 “We hebben een tekortkoming ontdekt in de opsporingsmethode die tot nu toe
werd gebruikt,” zegt Else Starkenburg, eerste auteur van een paper over deze
studie. “Onze verbeterde aanpak stelt ons in staat om de primitieve sterren
te onthullen die verstopt zitten tussen alle andere, gewonere sterren.”

Men denkt dat de primitieve sterren zijn gevormd net na de oerknal, 13,7
miljard jaar geleden. Deze sterren worden ‘uiterst metaalarme sterren’
genoemd. Ze bevatten minder dan een duizendste van de hoeveelheid chemische
elementen zwaarder dan waterstof en helium, die aanwezig is in sterren zoals
onze zon. Ze behoren tot een van de eerste generaties sterren in het nabije
heelal. Zulke sterren zijn heel zeldzaam en worden voornamelijk waargenomen
in de Melkweg.

Kosmologen nemen aan dat grotere sterrenstelsels zoals de Melkweg zijn
ontstaan door het samensmelten van kleinere sterrenstelsels. De uiterst
metaalarme, primitieve sterren in de Melkweg zouden al aanwezig zijn geweest
in de dwergsterrenstelsels waaruit de Melkweg is ontstaan. Ook andere
dwergsterrenstelsels zouden zulke uiterst metaalarme sterren bevatten.

“Tot nu toe is hier echter nauwelijks bewijs voor gevonden”, zegt co-auteur
Giuseppina Battaglia. “Grote hemelsurveys lieten de afgelopen jaren zien dat
de oudste sterrenpopulaties in de Melkweg en in dwergsterrenstelsels niet
met elkaar overeen kwamen, iets wat totaal niet te verwachten viel op basis
van kosmologische modellen.”

De relatieve hoeveelheid chemische elementen in sterren wordt gemeten met
behulp van spectra, die de chemische vingerafdruk van sterren verschaffen.
Het Dwarf galaxies Abundances and Radial-velocities Team gebruikte het
FLAMES-instrument op de VLT om de spectra te meten van meer dan 2000
individuele reuzensterren in vier nabije dwergsterrenstelsels: Fornax,
Sculptor, Sextans en Carina. Door`dat de dwergsterrenstelsels op 300.000
lichtjaar afstand staan – ongeveer drie keer de grootte van de Melkweg –
konden alleen de hoofdkenmerken in het spectrum worden bepaald,
vergelijkbaar met een vage, vlekkerige vingerafdruk. Het team ontdekte dat
geen van de spectrale vingerafdrukken uit hun uitgebreide verzameling
behoorde tot de sterklasse die ze zochten, de zeldzame uiterst metaalarme
sterren zoals die in de Melkweg aanwezig zijn.

Het team astronomen rond Starkenburg heeft nieuw licht geworpen op dit
probleem door de spectra zorgvuldig te vergelijken met computermodellen. Zij
vonden slechts hele kleine verschillen tussen de chemische vingerafdruk van
een normale metaalarme ster en een uiterst metaalarme ster. Dit verklaart
waarom het met tot nu toe gebruikte methoden niet is gelukt om de spectra te
identificeren.

De astronomen bevestigden ook de bijna oerstatus van enkele uiterst
metaalarme sterren dankzij veel gedetailleerdere spectra verkregen met het
UVES-instrument op ESO's Very Large Telescope. "Vergeleken met de vage
vingerafdrukken die we eerst hadden, lijken deze spectra op het bekijken van
de vingerafdruk door een microscoop”, vertelt teamlid Vanessa Hill. "Helaas
kan slechts een klein aantal sterren op deze manier worden waargenomen,
omdat het uiterst tijdrovend is."

 "Drie van de ontdekte uiterst metaalarme sterren in deze
dwergsterrenstelsels hebben een relatieve hoeveelheid zware chemische
elementen van slechts 1 / 3000 tot 1 / 10.000 van wat is waargenomen in onze
zon. Een van deze drie is de meest primitieve ster ooit gevonden buiten de
Melkweg” zegt teamlid Martin Tafelmeyer.

"Ons werk heeft niet alleen enkele zeer interessante, eerste sterren in deze
sterrenstelsels onthult, maar het biedt ook een nieuwe, krachtige techniek
om meer van zulke sterren aan het licht te brengen,” besluit Starkenburg.
"Vanaf nu kunnen ze geen verstoppertje meer spelen!"


Afbeelding:
in
http://www.astronomie.nl/nieuws/1609/uit_met_de_pret:_primitieve_sterren_buiten_de_melkweg_kunnen_niet_langer_verstoppertje_spelen.html
Het Fornax dwergsterrenstelsel. Fornax is een van de vier nabije
dwergsterrenstelsels. De afbeelding is samengesteld op basis van data van
het Digitized Sky Survey 2.

-----------------------------------------------------------------
Deze e-mail is verzonden aan abonnees van de lijst [log in to unmask]
Zie voor abonneren, adreswijzigen, opzeggen, zelf mailen, toegang archief op:
http://www.astro.rug.nl/~nvws/asmetlst.htm
-----------------------------------------------------------------