P E R S B E R I C H T

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
-----------------------------------------------------------------------
Amsterdam, 30 maart 2007

Razendsnelle VLT-reactie na gammaflits toont oplichten verre gaswolk

Sterrenkundigen hebben in een recordsnelle waarneming van de nagloeier van
een gammaflits met ESO's Very Large Telescope in Chili kunnen vastleggen
hoe de straling van de explosie een 5500 lichtjaar verderop gelegen
gaswolk verhit en verandert. Het internationale team, met onder anderen
ESO-astronoom Paul Vreeswijk en de Amsterdamse gammaflits-expert Ralph
Wijers, beschrijven hun bevindingen in een paper dat binnenkort verschijnt
in Astronomy & Astrophysics.

Gammaflitsen zijn korte uitbarstingen van gammastraling, ontdekt in
de zestiger jaren, waarvan er gemiddeld een per dag afgaat in het heelal.
Er bestaan twee soorten van: de lange, die gemiddeld een halve minuut
duren, en de korte, die gemiddeld een paar tienden van een seconde duren.
Ook een hybride vorm is onlangs waargenomen. Van de lange werden -nadat ze
dertig jaar lang een raadsel waren gebleven- in 1997 door de
Italiaans-Nederlandse satelliet BeppoSAX regelmatig de bronnen gevonden,
en onderzoek aan die bronnen bracht aan het licht dat dit ontploffende,
zeer zware sterren zijn, die in een halve minuut meer licht afgeven dan de
zon in zijn hele leven.

Het team, onder leiding van Paul Vreeswijk, heeft jarenlang gewerkt aan
het snelle-responssysteem van de VLT, en het lukte op 17 april 2006 om
binnen tien minuten na een gammaflitsdetectie door de Swift-satelliet
spectra te nemen van de gammaflits. Zo'n snelle reactie geeft
sterrenkundigen inzicht in de veranderingen die optreden in het gas rond
de ontploffende ster. Ralph Wijers licht toe: "Doordat de atomen in de
gaswolk een bepaalde golflengte licht absorberen, kunnen we precies zien
wat voor atomen erin zitten en hoe ze zich gedragen. We zien dat door de
enorme hoeveelheid licht die erop valt, de toestand van de atomen
verandert; sommige verdwijnen, van andere komen er meer".

De meest verrassende uitkomst is volgens Wijers dat de wolk niet vlak bij
de bron van de gammaflits staat, maar op een afstand van 5500 lichtjaar.
"Dat geeft aan hoe enorm krachtig deze explosies zijn, maar het is nog
onduidelijk of dit een speciaal geval is." Nu het voor het eerst is gelukt
om spectra van zo'n wolk te nemen, hopen Wijers en collega's met nieuwe,
snelle VLT-waarnemingen dat nader te kunnen gaan onderzoeken.

Links:
ESO-persbericht: http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2007/pr-17-07.html