P E R S B E R I C H T

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Amsterdam, 11 maart 2010

Krachtige straalstroom uit zwart gat blijkt heldere röntgenbron

UvA-astronomen hebben ontdekt dat de röntgenstraling die het zwarte
gat in de dubbelster XTE J1550-564 uitzendt, soms wordt gedomineerd
door de jet (de snelle straalvormige gasstroom die uit het zwarte gat
komt ) en niet door de accretieschijf. Dit resultaat komt niet overeen
met de heersende idee dat de röntgenstraling uit de schijf van materie
komt waarmee het zwarte gat in dit dubbelstersysteem zich voedt. De
Amsterdamse post-doc Dave Russell is eerste auteur van een artikel
over dit opmerkelijke resultaat, dat binnenkort wordt gepubliceerd in
The Monthly Notices of the Royal Astronomical Society.

Bijzonder aan het onderzoek van Dave Russell, Sera Markoff (UvA) en
collega’s is dat zij hun conclusie trekken op basis van observaties,
en niet van modellen. Ze bestudeerden XTE J1550-564 op röntgen,
optische en infraroodgolflengten en slaagden erin de emissie van de
jet te scheiden van die van de accretieschijf.

XTE J1550-564 is een dubbelstersysteem, waarvan het zwarte gat van
tien zonsmassa’s één component is. De andere is een gewone ster,
waarvandaan voortdurend gas stroomt naar het zwarte gat toe. De twee
draaien in een zeer nauwe baan om elkaar heen. Het materiaal dat de
ster aan het zwarte gat verliest, verzamelt zich in een zeer snel
roterende accretieschijf. XTE J1550-564 staat op een afstand van
17.000 lichtjaar in de richting van het sterrenbeeld Winkelhaak.

Russell en collega’s bekeken hoe de bron varieerde in de tijd, op
verschillende golflengten, en concluderen dat de ‘harde’
röntgenstraling (aan het begin van de uitbarsting) wordt gedomineerd
door de jet, variërend van 10 tot 100%, en niet door de
accretieschijf. Sinds de ontdekking van dit soort
röntgendubbelsterren, is er onder astronomen veel discussie geweest
over de oorsprong van de straling. De totale energie van de jet is
groter dan eerder werd verondersteld. Nu Russell het spectrum van de
jet heeft weten te isoleren, is de vervolgstap het verder bestuderen
van het accretieproces. “We gaan onderzoeken hoe het precies werkt en
wat de samenstelling is van de jet”, zegt Russell. “Nu we weten dat de
energie in de jet hoog is, kunnen we de jets van dit soort stellaire
zwarte gaten gaan vergelijken met die van de superzware zwarte gaten
in de kernen van melkwegstelsels om te testen of alle zwarte gaten op
dezelfde manier materie accreteren.”

Op
http://www.astronomie.nl/nieuws/1633/krachtige_straalstroom_uit_zwart_gat_blijkt_heldere_röntgenbron.html :
Beeld: Artistieke impressie van een zwart gat dat zich voedt met
materie van een normale ster (links op de afbeelding). Rond het zwarte
gat is een platte schijf zichtbaar; de straalstroom (jet) komt uit het
hete materiaal boven en onder de schijf. (credit: Lionel Bret)

-----------------------------------------------------------------
Deze e-mail is verzonden aan abonnees van de lijst [log in to unmask]
Zie voor abonneren, adreswijzigen, opzeggen, zelf mailen, toegang archief op:
http://www.astro.rug.nl/~nvws/asmetlst.htm
-----------------------------------------------------------------