[Op 1 na? Wij hebben 8 planeten :) Jan de Boer]


P E R S B E R I C H T

Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Rijkste planetenstelsel ooit ontdekt - mogelijk zeven planeten die
rond een zonachtige ster draaien

Astronomen hebben met behulp van ESO's HARPS-instrument een
planetenstelsel ontdekt met zeker vijf planeten die rond de zonachtige
ster HD 10180 draaien. De onderzoekers hebben ook bewijs gevnden voor
de aanwezigheid van nog twee planeten, waarvan één met de laagste
massa ooit.  Dat zou het systeem vergelijkbaar maken met ons
zonnestelsel, in termen van het aantal planeten (wij hebben er acht).
Ook vond het team bewijs dat de afstanden van de planeten tot hun ster
een regelmatig patroon volgen, wat in ons zonnestelsel ook het geval is.

"We hebben hoogstwaarschijnlijk een systeem gevonden met de meeste
planeten", zegt Christophe Lovis, eerste auteur van een paper over dit
resultaat. "Deze opmerkelijke ontdekking onderstreept dat we een nieuw
tijdperk binnentreden in onze zoektocht naar exoplaneten: de studie
van complexe planetaire systemen in plaats van individuele planeten.
Onderzoek aan de bewegingen van de planeten in het nieuwe stelsel,
laat complexe zwaartekrachtswerking tussen de planeten zien en geeft
ons inzicht in de lange-termijn-evolutie van het systeem."

De astronomen gebruikten de HARPS-spectrograaf op ESO's 3,6-meter
telescoop op La Silla in Chili voor een zes jaar lange studie van de
zonachtige ster HD 10180, die op een afstand van 127 lichtjaar staat
in de richting van het zuidelijke sterrenbeeld Waterslang. HARPS is
een instrument met ongeëvenaarde stabiliteit en nauwkeurigheid en
daarmee 's werelds succesvolste  exoplaneten-jager.

Dankzij 190 HARPS-metingen ontdekten de astronomen de piepkleine
schommelingen van de ster, die worden veroorzaakt door de complexe
aantrekkingskracht van vijf of meer planeten. De vijf sterkste
signalen corresponderen met vijf planeten met de massa van Neptunus -
tussen de 13 en 25 keer de massa van de aarde [1] - die om hun ster
heen draaien in 6 tot 600 dagen. De afstand van deze planeten tot hun
centrale ster bedraagt  0,06 tot 1,4 keer de afstand aarde-zon.

"We hebben goede redenen om aan te nemen dat er nog twee planeten
aanwezig zijn", zegt Lovis. Eén zou een Saturnus-achtige planeet
kunnen zijn (met minimaal 65 aard-massa's) die in 2200 dagen rond zijn
zon draait. De andere zou de lichtste exoplaneet zijn die ooit is
ontdekt, met een massa van 1,4 van die van de aarde. Die staat zeer
dicht bij zijn ster, op 2 procent van de afstand aarde-zon. Eén jaar
op deze planeet zou maar 1,18 aardse dagen duren.

"Dit object veroorzaakt een wiebeling van de ster van zo'n 3 km/uur -
langzamer dan de loopsnelheid - en deze beweging is heel moeilijk te
meten", zegt team-lid Damien Ségransan. Als het bestaan van deze
planeet wordt bevestigd, zou het een nieuw voorbeeld zijn van een
hete, rotsachtige planeet zoals Corot-7b (eso0933).

Het nieuw ontdekte planetenstelsel rond HD 10180 is op diverse
manieren uniek. Ten eerste is het in de binnendelen veel
dichtbevolkter dan ons eigen zonnestelsel doordat ten minste vijf
Neptunus-achtige planeten zich bevinden op een afstand van de ster die
valt binnen de baan van Mars [2].

Bovendien heeft het systeem geen Jupiter-achtige gasreuzen. Ook hebben
alle planeten vrijwel circulaire banen.

Tot nu toe zijn vijftien planetenstelsels ontdekt met minstens drie
planeten. De oude recordhouder was 55 Cancri, die vijf planeten heeft,
waarvan twee reuzenplaneten. "Systemen met lage-massaplaneten zoals
die rond HD 10180 lijken nogal gewoon te zijn, maar hun
vormingsgeschiedenis is nog een raadsel", zegt Lovis.

Door gebruik te maken van de nieuwe data en de gegevens van andere
planetenstelsels, vonden de astronomen een equivalent van de zogeheten
Titius Bode-wet die in ons zonnestelsel geldt: de afstanden van de
planeten tot hun ster lijken een regelmatig patroon te volgen [3].
"Dit zou een     'handtekening' van het vormingsproces van deze
planeetstelsels kunnen zijn", zegt teamlid Michel Mayor.

Een ander belangwekkend resultaat is dat er een relatie bestaat tussen
de massa van een planetenstelsel en de massa en chemische
samenstelling van de moederster. Alle zware planeetsystemen zijn
gevonden rond zware, metaalrijke sterren, terwijl de vier lichtste
systemen zich rond lichtere en metaalarmere sterren bevinden [4]. Dit
soort kenmerken bevestigen de huidige theorieën.

De ontdekking is vandaag aangekondigd op een internationaal colloquium
'Detection and dynamics of transiting exoplanets' aan het Observatoire
de Haute-Provence in Frankrijk.

Noten

[1] Door de radiale snelheidsmethode te gebruiken kunnen astronomen
alleen de minimummassa van een planeet schatten, omdat de massa ook
afhangt van de helling van het baanvlak ten opzichte van de
gezichtsrichting, die onbekend is. Vanuit statistisch oogpunt benadert
de minimummassa echter vaak de werkelijke massa van een planeet.

[2] Gemiddeld zijn de binnenplaneten van HD 10180 20 keer zo zwaar als
de aarde, terwijl onze eigen binnenplaneten (Mercurius, Venus, Aarde,
Mars) een gemiddelde massa hebben van de helft van de aarde.

[3] De Titius Bode-wet stelt dat de afstanden van de planeten tot de
zon een simpel patroon volgen. Voor de buitenplaneten wordt voorspeld
dat elke planeet twee keer zo ver van de zon af staat als de vorige
planeet. Deze hypothese voorspelde de banen van Ceres en Uranus
correct, maar niet die van Neptunus.

[4] Volgens de definitie die in de sterrenkunde wordt gebruikt, zijn
'metalen' alle elementen behalve waterstof en helium. Dit soort
metalen, op enkele lichte chemische elementen na, zijn allemaal
ontstaan in de opeenvolgende generaties sterren. Rotsachtige planeten
zijn gemaakt van 'metalen'.


Opgemaakt persbericht en afbeeldingen op op
http://www.eso.org/public/netherlands/news/eso1035/
   en www.astronomie.nl/

-----------------------------------------------------------------
Deze e-mail is verzonden aan abonnees van de lijst [log in to unmask]
Zie voor abonneren, adreswijzigen, opzeggen, zelf mailen, toegang archief op:
http://www.astro.rug.nl/~nvws/asmetlst.htm
-----------------------------------------------------------------