P E R S B E R I C H T

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
-----------------------------------------------------------------------
Amsterdam, 5 september 2007
Westerbork-campagne werpt nieuw licht op jet gammaflitser

Radiowaarnemingen van een gammaflitser uit 2003 geven voor het eerst
aanwijzingen dat de bundel van materie en straling (de ‘jet’) is gezien die
oorspronkelijk van de aarde af is gericht. De Amsterdamse astronoom
Alexander van der Horst heeft met een internationaal team van
sterrenkundigen drie jaar lang waarnemingen gedaan met de Westerbork
Synthese Radiotelescoop en de Giant Metrewave Radio Telescope in India. De
gammaflitser van 29 maart 2003 stond relatief dichtbij en was zo helder dat
hij na drie jaar nog steeds detecteerbaar was op centimeter- en
decimeter-radiogolflengten. Van der Horst promoveert op dit en ander
onderzoek op 7 september aanstaande aan de Universiteit van Amsterdam.

Gammaflitsen zijn korte flitsen van gammastraling, in lengte variërend van
een fractie van een seconde tot een paar minuten. De röntgen- en optische
straling van deze objecten is meestal slechts een paar dagen te meten. De
radiostraling wordt aanvankelijk echter steeds helderder en is een paar
weken tot maanden detecteerbaar, en in een enkel geval zelfs een aantal
jaren. Berekeningen laten zien dat de onderzochte gammaflitser met LOFAR nog
jaren tot tientallen jaren te zien zal zijn, zelfs op
meter-radiogolflengten.

Van der Horst en collega’s hebben zeer nauwkeurig de energie afgeleid die
door de gammaflitser wordt geproduceerd in nauwe bundels van materie en
straling, de zogeheten jets. Aangenomen wordt dat er twee bundels zijn, één
die naar ons toe en één die van ons af gericht staat. Van der Horst heeft
ook gezocht naar een signaal van de jet die van de aarde af gericht staat.
Doordat de jets worden afgeremd gaan ze opzij expanderen en komt er een
moment dat de straling van de jet die van de aarde af staat, ons toch
bereikt. Van der Horst heeft aanwijzingen gevonden dat Westerbork die tweede
jet mogelijk voor het eerst heeft gezien. Toekomstige waarnemingen met
Westerbork en LOFAR zullen deze aanwijzingen moeten bevestigen, zo benadrukt
Van der Horst.

Tijdens de drie jaar durende waarneemcampagne heeft Van der Horst ook andere
gammaflitsers waargenomen, waaronder een zogeheten ‘donkere flits’. Deze
gammaflitser was ook in röntgen te zien, maar er werd geen optische straling
gedetecteerd. Onduidelijk is of deze donkere flitsen zelf weinig optische
straling produceren, of dat gas en stof in het sterrenstelsel waarin deze
objecten staan, deze straling tegenhouden. De radiowaarnemingen van de
donkere flits van 22 oktober 2005 laten in combinatie met de
röntgenwaarnemingen duidelijk zien dat in dit geval een veel grotere
hoeveelheid gas en stof dan normaal gesproken gevonden wordt, de oorzaak is.


Beeld (grbjets.jpg) zie http://www.astronomie.nl/index.php?comp=641: De twee
jets die van een gammaflitser af komen. Een van de twee jets staat op de
aarde gericht en daar wordt normaal gesproken alleen straling van
gedetecteerd. Radiowaarnemingen met Westerbork van de extreem heldere
gammaflitser van 29 maart 2003 geven voor het eerst aanwijzingen dat de jet
is gezien die oorspronkelijk van de aarde af is gericht (Credit:
NASA/CXC/M.Weiss)