P E R S B E R I C H T

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Utrecht, 22 juli 2008

Enkele ster kan ringen vormen

Nevels met meerdere ringen rond verschillende objecten aan de hemel
kunnen worden gemaakt door een enkele ster. Dit is de conclusie van
onderzoek door astronomen van het Sterrekundig Instituut Utrecht. Tot
voor kort werd aangenomen dat een dubbelster verantwoordelijk moet
zijn voor zulke complexe structuren. Een realistisch computermodel
toont nu aan dat een enkele, roterende, zware ster ringen en kappen
creëert door de interactie van de sterrenwinden die in de
verschillende stadia van zijn leven zijn uitgestoten. De vorm en de
samenstelling van de gasnevels bevatten informatie over de evolutie
van de centrale ster. De resultaten van dit onderzoek worden
binnenkort gepubliceerd in Astronomy & Astrophysics.

Sterren ondergaan verschillende fases van evolutie en gedurende hun
leven stoten ze materiaal uit in de vorm van sterrenwinden. Aan het
eind van hun leven zwellen ze op tot een rode reus. Hierbij blazen ze
een massieve, langzame wind in de vorm van een grote bol. Sommige
sterren worden vervolgens een blauwe reus en gaan daarbij snel om hun
as draaien. In deze fase krijgt de sterrenwind de vorm van een
zandloper, die sneller expandeert dan de wind van de rode reus. Op het
punt waar deze zandloper met het materiaal van de bolvormige wind
botst, wordt het gas verhit en begint te stralen. Dit gebeurt als
eerste langs de rotatie-as van de ster en hierbij worden heldere
poolkappen gecreëerd. Ook de nek van de zandloper wordt heet en
daardoor zichtbaar.

Het beeld dat zo ontstaat, lijkt erg op de nevel Sher 25. Uit een
gedetailleerde studie van het observationele materiaal over Sher 25 en
de resultaten van het computermodel blijken inderdaad opmerkelijke
overeenkomsten. De onderzoekers trekken daaruit de conclusie dat het
mogelijk is dat Sher 25 gevormd werd door een enkele roterende ster en
dat de aanname van een dubbelster dus niet noodzakelijk is om de
structuur te verklaren.

Promovenda Sabina Chita, die het onderzoek leidt, legt uit dat ze
meerdere realistische modellen in één computercode samengenomen heeft.
"We waren erg verrast door de grote overeenkomsten van de uitkomst van
de code en de observaties. Het lijkt erop dat we een flinke stap in de
juiste richting hebben gemaakt."

De beroemdste ringen aan de hemel zijn te vinden rond SN1987A, de
meest recente nabije supernova. Ook al reproduceert hun model niet de
volledige structuur zoals die is waargenomen rond SN1987A, toch
suggereren de onderzoekers dat hun resultaten laten zien dat ook deze
supernova zou kunnen zijn veroorzaakt door een enkele ster.

Op http://www.astronomie.nl/nieuws/1017/enkele_ster_kan_ringen_vormen.html :
Beeld: Opname van Sher 25 nevel door de Hubble Space Telescope plus
het overeenkomstige resultaat van het computermodel.