P E R S B E R I C H T

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Utrecht, 15 juli 2008

Bolvormige sterhopen spelen kosmisch biljart

In bolvormige sterhopen, de oudste structuren in het nabije heelal,
geldt het recht van de sterkste. Tijdens het miljarden jaren durende
leven van een bolvormige sterhoop worden de lichtste sterren door de
zware weggeslingerd. Dit publiceert promovendus Diederik Kruijssen van
de Universiteit Utrecht binnenkort in Astronomy & Astrophysics.

Al tijden waren astronomen verbaasd over de helderheid van sommige
bolvormige sterhopen. Deze zijn namelijk veel te helder in relatie tot
de lage massa die ze bevatten. Nu wijst alles er op dat dit komt
doordat ze hun lichte, en dus zwakke sterren hebben verloren, terwijl
ze de zware, heldere sterren hebben behouden. Omdat de
honderdduizenden sterren in een bolvormige sterhoop heel dicht op
elkaar zitten, is het vanaf de aarde niet mogelijk alle sterren te
tellen en te bepalen wat hun individuele helderheid is. Daarom heeft
Kruijssen het probleem benaderd via computermodellen om na te gaan of
het verlies van juist lichte sterren uit een sterhoop kan verklaren
waarom bolvormige sterhopen zo helder zijn.

Van sterhopen is bekend dat ze langzaam maar zeker al hun sterren
verliezen. In een sterhoop zitten sterren van alle soorten en maten
heel dicht op elkaar. Deze sterren krijgen door onderlinge
zwaartekrachtsslingers of door verstoringen van buitenaf vaak
voldoende snelheid om aan de aantrekkingskracht van een sterhoop te
ontsnappen. Onder bepaalde omstandigheden slingeren sterhopen vooral
de lichte sterren eruit, terwijl ze de zware exemplaren behouden.
Kruijssens computermodellen tonen aan dat de model-sterhopen precies
de helderheid hebben die ook in echte bolvormige sterhopen wordt
gezien. “Het lijkt er inderdaad op dat vooral de lichte sterren aan
een bolvormige sterhoop ontsnappen en de zware sterren achterblijven’”
zo licht Kruijssen toe. “De natuur heeft blijkbaar een soort
spelregels voor welke sterren het eerst kunnen worden weggeschoten.
Het is net een potje biljart.”

Volgens Kruijssen is het belangrijk dat nu begrepen wordt waarom
bolvormige sterhopen zo helder zijn. “Sterhopen rond verre
sterrenstelsels kunnen veel vertellen over de ontwikkeling van het
heelal. De helderheid van bolvormige sterhopen kan daarbij worden
gebruikt om hun massa te bepalen. Dit werd tot nu toe gedaan met een
vaste omrekeningsfactor, omdat algemeen werd aangenomen dat de
samenstelling van alle sterhopen min of meer gelijk is. Omdat in veel
sterhopen de lichte sterren ontbreken ten gunste van zwaardere
exemplaren, moeten we nu goed kijken of bestaande opvattingen nog
gelden.”

De komende maanden doet Kruijssen in samenwerking met collega’s uit
Chili en Duitsland vervolgonderzoek aan bolvormige sterhopen. “We gaan
proberen om voor zo veel mogelijk bolvormige sterhopen na te gaan wat
hun precieze geschiedenis is. Op die manier kunnen we bepalen of ze
allemaal exact zoveel lichte sterren hebben verloren als we nu
verwachten.”

Beeld zie
http://www.astronomie.nl/nieuws/1001/bolvormige_sterhopen_spelen_kosmisch_biljart.html :
De bolvormige sterhoop M80 in het sterrenbeeld Schorpioen. Deze
sterhoop bevat meer dan een half miljoen sterren en staat op ongeveer
dertigduizend lichtjaar van de aarde. Foto: NASA/ESA.