P E R S B E R I C H T

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
-----------------------------------------------------------------------------
Leiden, 20 mei 2008

Leidse astronomen zien dampkring exoplaneet vanaf de aarde

Het is Leidse sterrenkundigen als eersten in de wereld gelukt om vanaf
de aarde de dampkring van de bekendste exoplaneet (HD209458b) waar te
nemen. Dit unieke resultaat wordt deze week gepresenteerd op een
internationaal symposium aan de Universiteit van Harvard. Tijdens een
planeet-overgang is in sterlicht dat door de atmosfeer van de planeet
wordt gefilterd, absorptie door natriumatomen gemeten. De ontdekking
is gedaan met de Japanse Subaru-telescoop op het eiland Hawaii, en
levert belangrijke nieuwe mogelijkheden op om met de grootste
telescopen op aarde  exoplaneten te onderzoeken.

De exoplaneten-onderzoeksgroep aan de Sterrewacht Leiden is al een
tijdje bezig met de  ontwikkeling van diverse waarneemmethodes en met
het testen ervan op nauwkeurigheid.  De groep maakt daarbij gebruik
van het feit dat sommige exoplaneten, zoals HD209458b,  gezien vanaf
de aarde toevallig voor hun ster langs bewegen en daarbij een gedeelte
van het sterlicht verduisteren. Op zo'n moment kan in tegenlicht ook
aan de dampkring van de planeet worden gemeten, mits er met hoge
precisie wordt waargenomen.

“Een eerdere meting van dit effect is gedaan met de Hubble
Ruimtetelescoop”, zo licht  onderzoeker Ignas Snellen toe, “maar  het
werd voor onmogelijk gehouden dat dit ook vanaf de grond zou kunnen
worden gedaan, omdat we hier te maken hebben met een  storend effect
van onze eigen dampkring. Dit is nu wel gelukt, en dat schept vele
nieuwe mogelijkheden.” Simon Albrecht, mede-onderzoeker, vervolgt: “De
Hubble is een prachtige telescoop, maar eigenlijk heel bescheiden in
omvang, zeker in vergelijking met de Europese en Amerikaanse plannen
om nieuwe, enorme sterrenkijkers te gaan bouwen. Het wetenschappelijke
potentieel van deze telescopen is vele malen groter dan dat van
Hubble, en het is van groot belang om hiervoor goede waarneemmethodes
te ontwikkelen”.

De Leidse astronomen hebben nu voor het eerst ook structuur in de
natriumabsorptie gezien, waaruit in principe de luchtdruk in de
planeetatmosfeer kan worden afgeleid. Uiteindelijk willen
sterrenkundigen atmosferen van exoplaneten die qua grootte lijken op
de aarde gaan onderzoeken op de aanwezigheid van zuurstof of ozon.
Daaruit kan worden afgeleid of er op deze hemellichamen mogelijk leven
is. De zuurstof in onze eigen dampkring wordt namelijk geheel
aangemaakt door fotosynthese van groene planten. Mocht er zuurstof
gevonden worden op andere planeten, dan is dat een sterke aanwijzing
dat ook daar dit soort biochemische processen voorkomt.

Beeld op http://www.astronomie.nl/index.php?comp=936 :

Fig.1: Sterlicht wordt gefilterd terwijl het door de dampkring van de
exoplaneet heengaat. Dit licht deed er vervolgens 150 jaar over om de
aarde te bereiken, waarna het door Leidse astronomen is waargenomen.

Hoge resolutie-afbeeldingen staan op:
http://www.strw.leidenuniv.nl/~snellen/persbericht.html

Op Youtube is een animatie te vinden:
http://nl.youtube.com/watch?v=uMqyedvXuy4
.
De animatie laat zien hoe de dampkring  van planeet HD209458b  is te
zien in tegenlicht, terwijl hij voor zijn moederster langs beweegt.
Leidse astronomen hebben nu, als eersten in de wereld, absorptie door
deze dampkring vanaf de aarde kunnen meten.