Nikhef - Persbericht 050608

DIEPZEE NEUTRINOTELESCOOP ANTARES VOLTOOID

Amsterdam, 5 juni 2008. In de nacht van 29 op 30 mei installeerde een
onderzeeboot de laatste detectorlijnen van de Antares neutrinotelescoop op
de bodem van de Middellandse Zee. De eerste metingen volgden korte tijd na
de voltooiing van deze grootste neutrinodetector op het noordelijk halfrond.
Nederland speelde een belangrijke rol bij het ontwerp en de bouw van dit
markante instrument, met name door de ontwikkeling van een geheel nieuw
concept voor de uitlezing en verwerking van de meetgegevens. Met deze nieuwe
telescoop kunnen wetenschappers voor het eerst op systematische wijze
onderzoek doen naar de herkomst van hoge-energie neutrino's. Deze komen naar
verwachting voort uit grote kosmische explosies (supernovae of gamma ray
bursts) of botsingen tussen donkere- materiedeeltjes in het centrum van ons
melkwegstelsel.

Kosmische neutrino's laten zich niet makkelijk detecteren. Deze
hoog-energetische deeltjes schieten met hoge snelheid overal doorheen - ook
door de aarde - en laten (bijna) geen sporen na. Heel soms botst een
neutrino met een atoomkern in de aarde. Dan ontstaat een supersnel muon, een
zware variant van het elektron. Dit muon zendt licht uit als het door het
water rondom de detectorlijnen scheert, het zogenaamde Cherenkovlicht. De
lichtgevoelige sensoren aan de detectorlijnen van Antares nemen dit licht
waar. Neutrino's zijn de enige deeltjes die door de aarde heen kunnen
bewegen zonder gestopt te worden. De onderzoekers zoeken met de telescoop
alleen naar lichtsporen die uit de bodem van de zee komen en nemen daardoor
alleen die deeltjes waar die door de aarde heen zijn gereisd. Dat moet dan
een neutrino zijn geweest.

De Antares telescoop bestaat uit 12 kabels van elk 450 m lang die verticaal
verankerd zijn op de bodem van zee nabij Toulon, op een diepte van bijna 2,5
km. Elk van deze kabels draagt 75 lichtgevoelige sensoren. In april van dit
jaar werden de laatste lijnen op de bodem van de zee afgezonken. Op 29 mei
slaagde een op afstand bedienbare onderzeeboot erin de laatste twee
detectorkabels met het kuststation te verbinden. Korte tijd later
registreerde dit station in La-Seyne-sur-Mer in Zuid-Frankrijk de eerste
meetgegevens. Dit markeerde de start van de metingen met de eerste
grootschalige neutrinodetector op het Noordelijk halfrond.

Een internationaal gezelschap van wetenschappers en technici werkt samen aan
dit project. Nederland draagt met name bij aan het geavanceerde
uitleessysteem, dat gebaseerd is op fotonische technieken en nieuw
ontwikkelde zoekalgoritmes. Vanuit Nederland nemen deel: het FOM-instituut
Nikhef in Amsterdam, het Kernfysisch Versnellerinstituut van de
Rijksuniversiteit Groningen en het Nederlands Instituut voor het Onderzoek
der Zee in Den Burg. De Nederlandse bijdrage is tot stand gekomen dankzij
een investeringssubsidie van NWO en programmafinanciering van de Stichting
FOM.

Illustraties vindt u bij het persbericht online op
http://www.nikhef.nl/pub/pr/press/20080605-antares.html .