P E R S B E R I C H T

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Utrecht, 20 juli 2010

Structuur van 450 jaar oude kosmische bom ontrafeld

Astronomen van de Universiteit Utrecht zijn erin geslaagd als forensisch
experts de vorming van een supernova te reconstrueren. Supernova’s behoren
tot de krachtigste explosies in het heelal. Dit soort kosmische bommen is zo
krachtig dat de schokgolf nog eeuwenlang met duizenden kilometers per
seconde door de ruimte reist. De astronomen slaagden erin de structuur van
supernova 0519-690, die zich op een afstand van slechts 150.000 lichtjaar
bevindt in de Grote Magelhaense Wolk, te ontrafelen aan de hand van de
röntgenstraling van de explosie. De röntgenstraling werd gedetecteerd door
ESA’s XMM Newton-satelliet en NASA’s Chandra-telescoop. Ze publiceren hun
resultaat binnenkort in Astronomy & Astrophysics.

De röntgenstraling blijkt afkomstig te zijn van de explosie van een witte
dwerg, een extreem compacte ster met de massa van de zon en de grootte van
de aarde. Zo’n explosie is vergelijkbaar met de kracht van een waterstofbom,
de zwaarste bom die mensen kunnen produceren. Bij waterstofbommen wordt de
energie opgewekt  door kernfusie, de samensmelting van de kernen van atomen,
waarbij een zwaarder element wordt gevormd. In dit geval werden koolstof en
zuurstof van de witte dwerg omgezet in hoofdzakelijk ijzer, maar ook
silicium en zwavel. Het meeste ijzer in ons bloed is in feite afkomstig van
dit soort supernova’s.

Met behulp van de door SRON gemaakte Reflection Grating Spectrometer (RGS)
op XMM Newton slaagden de sterrenkundigen, onder leiding van Daria Kosenko
(Universiteit Utrecht), erin nauwkeurige vingerafdrukken te maken van de
restanten van de supernova. Op die manier konden ze niet alleen de structuur
van de ‘bom’ reconstrueren, maar ook de snelheid van de schokgolf meten.
Bovendien konden ze vaststellen dat de supernova zo’n 450 jaar geleden
ontplofte (dat is zonder correctie voor de 150.000 jaar die het licht erover
deed om de aarde te bereiken).

“Ons team heeft heel veel supernovaresten onderzocht, maar dit is de eerste
keer dat de details van de explosie zo duidelijk zijn”, zegt Kosenko.
Astronomen kunnen door de gedetailleerde structuur van supernova’s bloot te
leggen, meer te weten komen over het ontstaan van deze objecten. Supernova’s
spelen, doordat ze zo extreem helder zijn, een belangrijke rol in het
onderzoek naar de evolutie van het heelal. “Maar”, legt co-auteur Eveline
Helder uit, “Supernova’s zijn niet alleen kosmisch relevant. Het is ook
interessant dat we alle elementen vinden die ons omgeven in ons dagelijks
leven: zuurstof die we inademen, silicium in het zand en ijzer in ons bloed.
Al deze elementen vinden we netjes terug in de restanten van het soort
explosie dat hen heeft gemaakt. Supernova’s zijn te beschouwen als onze
kosmische oorsprong.”


Beeld: Een afbeelding gemaakt met de Chandra röntgentelescoop van supernova
0519-690 in de Grote Magelhaense Wolk.  De kleuren laten verschillende
elementen zien rood is zuurstof en groen ijzer. Het object is maar 30" in
hoekdiameter (een 60ste van de  volle maan).

Opgemaakt persbericht op www.astronomie.nl/